پیشگفتار
درآمد
خط
الفبا
دگرگونیهای خط در ایران پس از اسلام
نخستین گام/ کوفی
نگاه عارفانه به خط
نقد اصطلاحات خوشنویسی
گونه، نوع، سبک، شیوه و چهرمان، شیرینی، نمک (ملاحت)
گونه/ نوع
سبک
شیوه و چهرمان
شیرینی، نمک (ملاحت)
دگرگونی و گسترش خط
عناصر تزئینی در خوشنویسی
خط، قوس، دایره، پیچ/ گره
خط
قوس
دایره
پیچ/ گره
خط و معماری
گونهها و سبکهای خط فارسی
کوفی
کوفی تزئینی
زوال خط کوفی
پس از کوفی
نسخ و رقاع
کوفی در تبدیل به نسخ و رقاع
ثلث
توقیع
ریحان و محقق
طغرا
تعلیق
تعلیقی کهن
نستعلیق، خط ملی
میرعلی تبریزی و تکوین نستعلیق
میرعلی هروی
حافظ به چه خطی مینوشت؟
پیوندگاه نستعلیق و نگارگری ایرانی
نستعلیق در دبستان هرات
میرعماد و دبستان اصفهان
شاگردان میر
نستعلیق پس از میرعماد
شکسته، خط رندان و قلندران
امیرنظام گروسی
میرزاغلامرضا اصفهانی
خط شیرازی
کلهر
دورهی معاصر
آخرین کوشش
پایان
واژهنامه
خانیها
فارسی
غیرفارسی
منبع: https://www.ketabrah.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%A6%DB%8C-%D8%AE%D8%B7-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/book/74067
انسانها از دورهی غارنشینی از علائم و نشانهها برای ارتباط با یکدیگر استفاده میکردند و همین ایده در طول تاریخ سبب بهوجود آمدن خط برای به معنا رساندن زبان و ادبیات شد. با اختراع خط در زبانهای مختلف، علم و هنر وارد دورهای تازه شدند و بشر توانست داشتهها و اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد؛ در این میان خط فارسی نیز که از نظر تاریخی تحولات بسیاری را از سر گذرانده است، بهجز آن که وسیلهای برای ارتباط تصویری میان فارسیزبانان بوده، رفتهرفته تبدیل به شاخهای از هنر در میان کاتبان و خوشنویسان شد. این خط از زمان باستان همواره بهعنوان یک پدیدهی زیباییشناسانه برای پژوهشگران، مورّخان و هنرمندان مورد اهمیت بوده، اما تاکنون چندان به سیر تحولات تاریخی آن پرداخته نشده است.
کتاب زیبائی خط فارسی نوشتهی علی حصوری، یکی از معدود آثار پژوهشی است که به معرفی و بیان تاریخچهی تحول و همچنین زیباییشناسی خط فارسی از منظر هنری میپردازد. این کتاب در پی آن است که خط فارسی را بهعنوان یکی از شگفتانگیزترین شاخههای هنر تزئینی مورد پژوهش و کندوکاو قرار دهد و ویژگیهای هنری آن را بیان کند. همچنین این کتاب با بهرهگیری از منابع برجایماندهی تاریخی، در مورد شکل، خطوط، نحوهی نگارش و نقش تذهیب در خوشنویسی خط فارسی اطلاعات تازه و قابلِاعتنایی ارائه میکند که تا پیش از این در کتابها و منابع بهروز زبان فارسی وجود نداشته است.
در فرهنگی که همه چیزش از کهنترین روزگاران در تسخیر مذهب است، همه چیز دارای تفسیر مذهبی است و بسیاری هم از این راه به میدانِ حل دشواریها گام میگذارند یا برای هرکاری میکوشند در مذهب مدرکی جستوجو کنند. دیدن و تأویل کردن ایمانی و بویژه عرفانی همهی پدیدههای مادی محدودیت استدلال را پیش میآورد و انسان را از منطق دور میکند. درک این نکته دشوار نیست که برای توجیه هر پدیدهی علمی یا هنری اصرار در یافتن توجیه عرفانی یا مذهبی تخریب عرفان و دین است. وقتی سلطان علی مشهدی یکی از نخستین خوشنویسان نستعلیق، خط را با عرفان پیوند زد، این روشن است که آنه ماری شیمل یا هرکس دیگری مانند او که شرق را به خاطر شگفتیهایش بررسی میکند، از آن بهرهبرداری کند. (شیمل، ١٣٧٤ و ١٣٧٩) او گوئی در اروپا به دنیا نیامده، به اندازهای فریفتهی چنان سخنانی است که تاریخ هنر تزئینی را نادیده گرفته و شاید در مورد هنر ایران هم بیش از این چیزی نمیدانسته است. از آن جا که اندیشهی همانندان او را گروهی احترام میکنند، من بیش از این در این باره سخن نمیگویم. پیوستن هرچیزی به آسمان، الزاماً به زیبائی آن یا آسمان نمیانجامد.
علی حصوری (متولد سال 1316) نویسنده، پژوهشگر و مدرس ایرانی مقیم سوئد است. او از کودکی خوشنویسی را در خانواده آموخت و تا نوجوانی به این کار میپرداخت. حصوری سالها بهعنوان استاد دانشگاه در ایران فعالیت میکرد و در حوزههای ادبیات، تاریخ و زبانشناسی کتابهای متعددی به بازار نشر عرضه کرد. این نویسندهی ایرانی همچنین در زمینهی حافظپژوهی به فعالیت پرداخت و کتابی از او با عنوان «حافظ، از نگاهی دیگر» منتشر شده است. علی حصوری همچنین مدتی مدیر مؤسسهی مطالعات آسیایی دانشگاه شیراز بوده است. از آثار این نویسنده و پژوهشگر میتوان به کتابهای «تصحیح نوروزنامه»، «مبانی طراحی سنتی در ایران»، «جام جهاننمای عباسی» و «ترانههای آفتاب» اشاره کرد.
در بخشی از کتاب زیبائی خط فارسی میخوانیم
این کتاب برای علاقهمندان به خط فارسی و هنر خوشنویسی و همچنین پژوهشگران حوزهی خط، زبان و ادبیات فارسی توصیه میشود.
با علی حصوری بیشتر آشنا شویم
کتاب زیبائی خط فارسی، این رشتهی هنری را مستقل از دین، عرفان و تصوف، یک هنر تزئینی برمیشمارد که اگرچه میتواند به همهی این حوزهها مرتبط باشد، اما در درجهی اول یک هنر مستقل است. بنابراین بر اساس گفتهی نویسندهی کتاب، اگر کتابی خط فارسی را با عناوین انضمامی آن معرفی کند بهطور خاص نتوانسته حق مطلب را دربارهی خط فارسی بیان کند و از این حیث راه را اشتباه رفته است. همچنین این کتاب به غفلتهای تاریخنگاری هنری پیرامون خط فارسی میپردازد و به این نکته اشاره میکند که برای معرفی تاریخ و تحولات این رشتهی هنری هنوز کار درخوری انجام نگرفته است.
سرشت هیچ خطی، از جمله خطهای فارسی و عربی، دینی یا عرفانی نیست، گذشته از اینکه عرفان در اسلام وام گرفته شده است و اصیل نیست. این خط مانند هرخط دیگر دورهی تمدن، تصادفی و بر پایهی ناگزیریهای تاریخی جغرافیائی برای این دو زبان انتخاب (و نه کشف یا اختراع) شده است، حد اکثر این است که اندکی در الگوهای تاریخی دست بردهاند تا آن را با ذوق خود هماهنگ کنند. میشد که چنین نباشد و خط دیگری انتخاب شود. وانگهی باید دید چرا پیش از پدید آمدن نستعلیق چنین سخنانی دربارهی خط نگفتهاند یا کمتر گفتهاند. پس این خط خود ریشهی عرفانی ندارد، چنان که هیچ خط دیگری که سپندین (مقدس) شمرده میشود، چنین چیزی ندارد.